Η αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, πενήντα χρόνια πριν, σαν γεγονός αυτό καθαυτό δεν θα μπορούσε παρά να αποτελεί τον πρώτο και πιο σημαντικό σταθμό στην πορεία αυτών των χρόνων.
Πρόκειται για το πρώτο εδραιωμένο δημοκρατικό καθεστώς, στη νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία, που μετρά τόσα συναπτά έτη και το οποίο έχει ως σημείο αναφοράς την άφιξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή και τη δημοκρατική διακυβέρνηση της χώρας. Οι εκλογές του 1981 είναι το δεύτερο σημείο αναφοράς των τελευταίων πενήντα πολιτικών χρόνων. Οι εκλογές του 1981 είναι ένα κομβικό γεγονός, καθώς, για πρώτη φορά μετά το πολυτάραχο παρελθόν, παρατηρούμε μια τόσο ομαλή εναλλαγή κομμάτων, με διαφορετική παραταξιακή ταυτότητα, στην εξουσία.
Τα επεισόδια μπορεί να μην έλειψαν μεταξύ των οπαδών της Νέας Δημοκρατίας και του ΠΑΣΟΚ, όταν λίγες μέρες πριν από τη 18η Οκτωβρίου του 1981 ο Γεώργιος Ράλλης μίλησε στο «πράσινο» Ηράκλειο και ο Ανδρέας Παπανδρέου στη «γαλάζια» Θεσσαλονίκη, τα συγχαρητήρια όμως του απερχόμενου πρωθυπουργού στον αρχηγό του ΠΑΣΟΚ, που για πρώτη φορά ανέβαινε στην εξουσία, και η άνευ παραλειπομένων παράδοση της σκυτάλης σηματοδότησαν –επτά χρόνια μετά την αποκατάσταση των θεσμών– το οριστικό τέλος της εποχής των παλαιοκομματικών πρακτικών που σημάδεψαν προδικτατορικά τη δημοκρατία.
Από τα πλέον σημαντικά γεγονότα της μεταπολιτευτικής περιόδου δεν θα μπορούσε παρά να είναι και η κρίση, την περίοδο των μνημονίων. Η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ το 1980-81 ουσιαστικά βοήθησε πάρα πολύ στην εδραίωση της δημοκρατίας και λειτούργησε σε αρκετά μεγάλο βαθμό. Η οικονομία όμως στηριζόταν σε πήλινα πόδια, όπως αποδείχτηκε με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, η οποία οδήγησε και σε αποδυνάμωση της λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών, αφού επέφερε και πολιτική κρίση, όπως είδαμε στις εκλογές του 2012, οι οποίες οδήγησαν στην κατάρρευση ενός παγιωμένου κομματικού συστήματος πολλών ετών. Η φύση της κρίσης αυτής και οι ισορροπίες που δημιουργεί είναι ένας δεύτερος σημαντικός παράγοντας που θα καθορίσει, όχι μόνο την πορεία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας μέχρι τώρα, αλλά κι από εδώ και τώρα.
Η πτώση της δικτατορίας πάντως δημιούργησε τις ευνοϊκές συνθήκες που γέννησαν την ελπίδα ότι το ελληνικό κράτος θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες γερές δομές, που θα οδηγούσαν την Ελλάδα σε ένα μέλλον προόδου. Αν και τα επιτεύγματα της περιόδου σε κοινωνικό κυρίως επίπεδο ήταν σημαντικά, καθώς θεμελίωσαν τον εκδημοκρατισμό που είχε τόσο ανάγκη η ελληνική κοινωνία, η αδυναμία εξάλειψης παλαιοκομματικών λογικών, που απέτρεψαν τη ριζική πολιτική και οικονομική αναδιάρθρωση του σκηνικού, σε συνδυασμό με την αμφιλεγόμενη εκμετάλλευση της ευκαιρίας που έδωσε η ένταξη στην ευρωπαϊκή οικογένεια, θέτουν σήμερα την περίοδο της Μεταπολίτευσης στο στόχαστρο της κριτικής, όσον αφορά το αν πέτυχε τα διακυβεύματα που υποσχέθηκε. Με περισσότερο πιθανή πάντως την παραδοχή πως ναι, παρά τα λάθη και τις παραλείψεις, πέτυχε σε μεγάλο βαθμό.
Όσον αφορά το ερώτημα για το κατά πόσο η δημοκρατία πέτυχε, η απάντηση είναι: Ναι, το όραμα της δημοκρατίας από μια άποψη τυπική έχει πετύχει. Δηλαδή, ό,τι και να λέμε, δεν έχει υπάρξει άλλη περίοδος της ελληνικής ιστορίας ομαλού κοινοβουλευτικού βίου επί πέντε συναπτές δεκαετίες. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η πρόοδος της δημοκρατίας είναι και η επιθυμητή.Παθογένειες οι οποίες ήταν παραδοσιακές, όπως και τα πελατειακά συστήματα, η διαφθορά σε πολλούς τομείς, η έλλειψη παραγωγικότητας, η εμφάνιση ακραίων απόψεων, η αναζωογόνηση εθνικισμών, ο λαϊκισμός και η τοξικότητα, έχουν κάνει έντονη την παρουσία τους. Ας ελπίσουμε ότι στη χώρα μας, ύστερα από πενήντα χρόνια Δημοκρατίας, τέτοια φαινόμενα σιγά-σιγά θα εκλείψουν και θα επικρατήσει η «κανονικότητα της λογικής».
του Φώτη Σιούμπουρα
