Λαϊκή κυριαρχία, κράτος δικαίου, θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, λογοδοσία. Αυτές είναι μόνο μερικές από τις έννοιες που ενυπάρχουν σιωπηρά στον πυρήνα του ενός μόνο πολιτεύματος που κατάφερε -και καταφέραμε- να ξεφύγει από τα στενά όρια της πολιτειολογίας και να μετουσιωθεί σε κεκτημένο και στάση ζωής.
Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι. Με αφορμή την αυριανή Διεθνή Ημέρα Δημοκρατίας και έχοντας κλείσει πια τις περισσότερες από τις ιστορικές μας εκκρεμότητες, οφείλουμε να θυμόμαστε και να διδαχθούμε ως πολιτικό σύστημα και ως λαός πως εκείνο που μοιάζει μακρινό και πεπερασμένο μπορεί εύκολα να πραγματοποιήσει την επώδυνη επάνοδό του.
Από τη νύχτα που οι ερπύστριες ήχησαν στους δρόμους της Αθήνας πέρασαν σχεδόν έξι δεκαετίες. Ενώ η εποχή που την Ευρώπη κυβερνούσαν ολοκληρωτικά καθεστώτα δεν αποτελεί παρά ιστορική ανάμνηση. Η Δημοκρατία ως πολίτευμα, με τις διάφορες πολιτειολογικές μορφές της, παγιωμένη πια ως τρόπος οργάνωσης του κράτους, της οικονομίας και της ίδιας της ζωής έχει επικρατήσει πλέον στον δυτικό κόσμο, σε βαθμό τέτοιον που οι νεότερες γενεές θα τη θεωρούσαν ίσως ως δεδομένη συνθήκη. Μονάχα σύντομες ειδήσεις για πραξικοπήματα και εσωτερικές ταραχές θυμίζουν περιοδικά πως υπάρχει και «κάτι άλλο» κάπου «μακριά από δω».
Είναι όμως πράγματι τόσο μακριά μας η αμφισβήτηση της δημοκρατίας; Φοβάμαι πως όχι. Τα φαντάσματα των ακραίων μορφωμάτων και του ολοκληρωτισμού κάνουν την εμφάνισή τους ξανά με πομπώδη τρόπο πάνω από την Ευρώπη, ξυπνώντας μνήμες μιας εποχής που θεωρούσαμε πως έχουμε κάνει τα πάντα για να την αφήσουμε οριστικά πίσω μας. Και κάναμε πολλά. Πιστέψαμε ότι η εκπαίδευση γύρω από ζητήματα σεβασμού, η πολιτική παιδεία, οι διεθνείς συνθήκες και η λειτουργία Διεθνών Οργανισμών θα προστατέψουν και θα οχυρώσουν τη Δημοκρατία. Η ίδια η ιστορία θα κρίνει αν επρόκειτο όντως για λύσεις ή ήταν απλώς ημίμετρα.
Το να βρισκόμαστε λοιπόν στην προνομιούχο θέση σήμερα να γιορτάζουμε τη Δημοκρατία οφείλει να μην περιλαμβάνει μονάχα επευφημίες και ιστορικές αναδρομές σε εκείνους που αγωνίστηκαν και πέθαναν για εκείνη. Αυτά αποτελούν περισσότερο μια παθητική ενάσκηση πατριωτικού καθήκοντος. Υπεράσπιση της Δημοκρατίας είναι κατά μείζονα λόγο ο στοχασμός επάνω στις προβληματικές εκείνες που την απειλούν και τη διαταράσσουν… Που αμφισβητούν όλα εκείνα τα ευγενή ιδεώδη που συμπαρομαρτεί, διασαλεύοντας την ίδια την ύπαρξή της.
Η ενεργητική υπεράσπιση της Δημοκρατίας περνά μέσα από τη σύγκρουση. Σύγκρουση με τον λαϊκισμό από όπου και αν προέρχεται, σύγκρουση με τη διαστρέβλωση και το ψέμα, σύγκρουση με τον ρατσισμό και τη μισαλλοδοξία. Μια σύγκρουση δημοκρατική, με ιδεολογικό περιεχόμενο για να υπερασπιστούμε όλα εκείνα τα πολλά και τα μεγάλα στα οποία έχουμε το δίκαιο και την ιστορία με το μέρος μας. Όλα εκείνα που μας επιτρέπουν να είμαστε και να παραμένουμε ελεύθεροι.
Ο Περικλής, στον περίφημο επιτάφιο λόγο που εκφώνησε το 430 π.Χ. στην Αθήνα προς τιμή των πρώτων νεκρών του Πελοποννησιακού Πολέμου αποκρίθηκε: «Το Εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον το εύψυχον». Σήμερα, πιο πολύ από ποτέ ελεύθεροι και γενναίοι, έχουμε την ιστορική ευθύνη να υπερασπιστούμε όχι απλά ένα πολίτευμα που πάνω του οργανώθηκε ο δυτικός τρόπος ζωής, αλλά την πατρίδα μας και τη ζωή μας όπως τη γνωρίζουμε.
Της Κατερίνας Παπακώστα
Υφυπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας