Η επίσκεψη σε διάφορα εμπορικά κέντρα σε μια από τις πλουσιότερες πρωτεύουσες του κόσμου, γεμάτα με καταστήματα πολυτελείας, fast-fashion και άλλων εμπορικών σημάτων, ήταν ένα πρόσφατο σοκ που αναγκάστηκα να αντιμετωπίσω και να αφιερώσω ένα σημαντικό μέρος του ελεύθερου χρόνου μου για να το σκεφτώ. Εκατοντάδες τετραγωνικά μέτρα χώρου γεμάτα με εκατοντάδες καταστήματα. Καταστήματα γεμάτα με εμπορεύματα. Τα περισσότερα από αυτά: ρούχα και παπούτσια. Στο συγκεκριμένο γεωγραφικό πλαίσιο, μια πόλη περίπου 2 εκατομμυρίων ανθρώπων θα μπορούσε να είναι πλήρως ενδεδυμένη από το μηδέν, χρησιμοποιώντας το εμπόρευμα αυτών των καταστημάτων. Και παρ’ όλα αυτά, τα καταστήματα θα είχαν ακόμη αρκετά εμπορεύματα να πουλήσουν. Με γυμνά μάτια, χωρίς στατιστικά στοιχεία, χωρίς αριθμομηχανές και υπολογιστές, χωρίς στοιχεία για το εισόδημα, τις τιμές και τις πωλήσεις, ήταν πολύ προφανές για μένα ότι τα καταστήματα δεν πουλάνε τα εμπορεύματά τους. Είναι αδύνατον. Δεν υπάρχει αρκετή ζήτηση.
Τι γίνεται λοιπόν με όλα αυτά τα πράγματα αφού δεν έχουν πουληθεί; Ένα μορφωμένο ή έμπειρο ή απλά έξυπνο άτομο θα μπορούσε να υποθέσει ότι παραμένει ως απόθεμα και στη συνέχεια προωθείται ξανά κατά τη διάρκεια των εκπτώσεων ή των περιόδων εκκαθάρισης. Αυτό στην πραγματικότητα είναι σωστό. Αλλά είναι μόνο εν μέρει σωστό. Διότι, ακόμη και μετά τις εκπτώσεις και μετά την εκκαθάριση, εξακολουθούν να παραμένουν εμπορεύματα ως απόθεμα. Τι συμβαίνει λοιπόν με αυτό στη συνέχεια;
Σύμφωνα με μια πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) (2024), εκτιμάται ότι το 20% του συνόλου των εμπορευμάτων στον τομέα των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και ειδών ένδυσης που παράγονται στην ΕΕ παραμένει αδιάθετο, αφού περάσει από όλα τα πιθανά στάδια της καταναλωτικής διαδρομής. Το 2022, ο τομέας αυτός έφτασε σε κύκλο εργασιών 167 δισεκατομμυρίων ευρώ, απασχολώντας 1,3 εκατομμύριο άτομα σε 192.000 επιχειρήσεις μόνο στην ΕΕ, ενώ οι συνολικές δαπάνες των νοικοκυριών για κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και είδη ένδυσης έφτασαν τα 282 δισεκατομμύρια ευρώ, δηλαδή κατά μέσο όρο 630 ευρώ ανά άτομο ετησίως, και τα 68 δισεκατομμύρια ευρώ για υποδήματα.
Δύο είναι τα προφανή ζητήματα που προκύπτουν από τα παραπάνω: α) γιατί παράγουμε τόσα πολλά και β) γιατί καταναλώνουμε τόσα πολλά; Η έκθεση του ΕΟΠ κάνει καλή δουλειά συνοψίζοντας τους λόγους πίσω από την υπερπαραγωγή. Ωστόσο, πριν μπούμε στις λεπτομέρειες, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι, ανεξάρτητα από τους λόγους πίσω από την υπερπαραγωγή, με το 20% της παραγωγής να πηγαίνει ουσιαστικά στα σκουπίδια, οι επιχειρήσεις εξακολουθούν να είναι κερδοφόρες!
Οι ανακριβείς προβλέψεις πωλήσεων, ο περιορισμένος φυσικός χώρος στα καταστήματα (Tanaka et al., 2019), ο αυξημένος κίνδυνος να μην είναι σε θέση να ικανοποιήσουν εγκαίρως τη ζήτηση (Roberts et al., 2022), το φθηνό κόστος εργασίας σε έναν κλάδο έντασης εργασίας (Dzhengiz et al., 2023), οι οικονομίες κλίμακας και οι οικονομίες εύρους είναι μερικοί από τους οικονομικούς παράγοντες που εξηγούν την κερδοφόρα υπερπαραγωγή.
Έτσι, όλοι οι οικονομικοί παράγοντες που οδηγούν σε 20% υπερπαραγωγή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και υποδημάτων δημιουργούν ένα πρόσθετο πρόβλημα: τι να γίνει με αυτό το 20%. Για να αποφύγουν τη συνεχή μείωση των τιμών των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και υποδημάτων λόγω της υπερπροσφοράς που θα οδηγήσει τελικά σε εξαιρετικά χαμηλά περιθώρια κέρδους, οι επιχειρήσεις πρέπει να απομακρύνουν αυτό το 20% από την αγορά μόλις δεν πωληθεί. Αλλά μόλις το αφαιρέσετε, τι το κάνετε;
Καθώς έγραφα μια εργασία για τη βιωσιμότητα, συνάντησα διάφορα άρθρα για το θέμα, που με οδηγούσαν σε ένα φοβερά επιβαρυντικό γεγονός: καταστροφή των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και υποδημάτων!
Λοιπόν, αν δεν το πουλήσετε, δεν μπορείτε να κάνετε και πολλά πράγματα με αυτό. Συνεπώς, θα πρέπει να τα καταστρέψετε. «(Τ)ο ΕΟΠ θεωρεί ότι η καταστροφή των επιστρεφόμενων ή μη πωληθέντων προϊόντων είναι η απόρριψη ή η σκόπιμη καταστροφή των προϊόντων αυτών, μετά την οποία καθίστανται απόβλητα». Η ανακύκλωση, η αποτέφρωση και η υγειονομική ταφή των επιστρεφόμενων ή μη πωληθέντων προϊόντων θεωρούνται επίσης καταστροφή. Ο ΕΟΠ εκτιμά ότι η ποσότητα των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων που καταστράφηκαν το 2020 (ΕΟΠ, 2024) κυμαινόταν μεταξύ 264.000 και 594.000 τόνων.
Η παραγωγή ινών οδηγεί σε εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (GHG), με σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Το εύρος των επιπτώσεων στο κλίμα κυμαίνεται μεταξύ 0,5kg και 9,5kg ισοδύναμου CO2 ανά κιλό ινών (ΕΟΠ, 2022). Η υψηλότερη δυνατή εκτίμηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που προέρχονται από την παραγωγή ινών (ρούχων και υποδημάτων) που καταστρέφονται, αφού δεν πωλούνται, ισοδυναμεί με τις εκπομπές 1 εκατομμυρίου βενζινοκίνητων αυτοκινήτων που κινούνται για ένα έτος! Ή με απλά λόγια, είναι ελαφρώς χαμηλότερες από τις εκπομπές της Σουηδίας για το 2021.
Οι νομοθέτες της ΕΕ αποφασίζουν την άμεση απαγόρευση της καταστροφής των μη πωληθέντων ειδών κλωστοϋφαντουργίας και υποδημάτων. Ενώ τα λόμπι και τα οικονομικά συμφέροντα των μεγάλων πολυεθνικών εμποδίζουν ή καθυστερούν να συμβεί αυτό, εμείς ως καταναλωτές δεν έχουμε την ευθύνη α) να ενημερωθούμε για όλα τα παραπάνω και β) να είμαστε πιο συνειδητοποιημένοι όσον αφορά τα καταναλωτικά μας πρότυπα και επίπεδα;
Dzhengiz, T., Haukkala, T. & Sahimaa, O. (Un)Sustainable transitions towards fast and ultra-fast fashion. Fash Text 10, 19 (2023). https://doi.org/10.1186/s40691-023-00337-9.
EEA, 2022, Textiles and the environment: the role of design in Europe’s circular economy, European Environmental Agency, accessed 11 September 2024.
EEA, 2024, The destruction of returned and unsold textiles in Europe’s circular economy, European Environmental Agency, accessed 11 September 2024.
Roberts, H., Milios, L., Mont, O. and Dalhammar, C., 2023. Product destruction: Exploring unsustainable production-consumption systems and appropriate policy responses. Sustainable Production and Consumption, 35, pp.300-312.
Tanaka, R., Ishigaki, A., Suzuki, T., Hamada, M. and Kawai, W., 2019. Determination of shipping timing in logistics warehouse considering shortage and disposal in textile industry. Procedia Manufacturing, 39, pp.1567-1576.
της Μαρίνας-Σελήνης Κατσαΐτη
Αναπληρώτρια καθηγήτρια και πρόεδρος του Τμήματος Περιφερειακής και Οικονομικής Ανάπτυξης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
