«Λίφτινγκ» της πυρηνικής ενέργειας ή «λύση για την Ελλάδα»;
Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από μικρούς αντιδραστήρες και γενικότερα πυρηνικούς σταθμούς μπαίνει στην καθημερινότητά μας – κάποιοι το αποκαλούν «λίφτινγκ» της πυρηνικής ενέργειας, ενώ οι υποστηρικτές το θεωρούν απαραίτητη προϋπόθεση για να πιάσουμε τους στόχους της μετάβασης, όπως απαιτείται στη Συμφωνία του Παρισιού: οι εκπομπές να μειωθούν κατά 45% έως το 2030 και να φτάσουν στο καθαρό μηδέν (Net Zero) έως το 2050. Επί του παρόντος, η Γη είναι ήδη περίπου 1,1°C θερμότερη από ό,τι ήταν στα τέλη του 1800 και οι εκπομπές συνεχίζουν να αυξάνονται. Το παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα για την παραγωγή ηλεκτρισμού σήμερα είναι: ορυκτά καύσιμα 60%, ΑΠΕ 30%, πυρηνική ενέργεια 10%.
Οι αφορμές πολλές, για το μικρό μας οδοιπορικό με απόψεις υπέρ και κατά:
· Την εβδομάδα που πέρασε, η μητρική εταιρεία της Google, Alphabet, συμφώνησε με την αμερικανική Kairos Power να αγοράσει ενέργεια από αρθρωτούς πυρηνικούς αντιδραστήρες (Small Modular Reactors SMR), με χρονικό ορίζοντα 2030-2035, για τις ανάγκες της τεχνητής νοημοσύνης, όπως μετέδωσε το πρακτορείο Reuters.
· Περίπου έναν μήνα πριν, στα τέλη Σεπτεμβρίου, για «πρώτη φορά στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε ανοιχτή δημόσια συζήτηση για την «Αξιοποίηση της Πυρηνικής Ενέργειας στην Ελλάδα». Την ημερίδα διοργάνωσε το Ινστιτούτο Εξωτερικών Υποθέσεων σε συνεργασία με το Council for International Relations – Greece, στο
Συνεδριακό Κέντρο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος». Στην εκδήλωση ο Αναστάσιος Γαϊτάνης, Γενικός Γραμματέας Έρευνας και Καινοτομίας, μιλώντας ως εκπρόσωπος του προέδρου της κυβέρνησης, «συνεχάρη» το Ινστιτούτο Εξωτερικών Υποθέσεων «για την πρωτοβουλία να ανοίξει τη συζήτηση για ένα τόσο σημαντικό θέμα, όπως είναι η διερεύνηση της αξιοποίηση της πυρηνικής ενέργειας στη χώρα μας». Και συνέχισε λέγοντας: «Είναι πολύ σημαντικό, οι δεξαμενές σκέψεις, τα Πανεπιστήμια και τα Ερευνητικά Κέντρα, αλλά και η κοινωνία των πολιτών, να ανοίγουν τον διάλογο για θέματα που δεν απασχολούν μόνο την καθημερινότητα, αλλά σίγουρα θα απασχολήσουν τη χώρα μας στο κοντινό μέλλον. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις τεχνολογικές εξελίξεις στους αντιδραστήρες σύντηξης, θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν, ως Ελλάδα, αξίζει να επενδύσουμε στην επόμενη γενιά των μικρών πυρηνικών αντιδραστήρων».
«Γεωπολιτικοί λόγοι»
Με ένα «ναι» απαντά ο Αθανάσιος Πλατιάς, καθηγητής Στρατηγικής και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. «Ναι, υπάρχουν οι προϋποθέσεις για μια πυρηνική αναγέννηση, και οι λόγοι είναι περιβαλλοντικοί, τεχνολογικοί, και γεωπολιτικοί». Επισημαίνει παράλληλα και τα προβλήματα για την ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας που είναι: Κοινωνική και πολιτική αποδοχή, αποθήκευση πυρηνικών καταλοίπων, στενή εφοδιαστική αλυσίδα, ελλείψεις στο εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, διασπορά πυρηνικών όπλων, χρηματοδότηση, προσφορά νερού (για ψύξη των μονάδων), ρυθμιστικό πλαίσιο.
«Υβριδικά» συστήματα
Ο καθηγητής Πυρηνικής Τεχνολογίας στο ΕΜΠ Μάριος Αναγνωστάκης, μιλώντας στο Συνεδριακό Κέντρο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» είπε: Οι κλασικοί Πυρηνικοί Αντιδραστήρες Ισχύος είναι εξαιρετικά ακριβοί και παράγουν από 400 έως 1000 MWe ανά μονάδα. Έχουν πολύ μεγάλη διάρκεια ζωής και τα ραδιενεργά απόβλητά τους έχουν πολύ μικρό όγκο. Απαιτούν πολλά χρόνια από την αδειοδότηση και την κατασκευή τους μέχρι τη σύνδεσή τους στο σύστημα. Δεν χρειάζονται τόσο μεγάλοι πυρηνικοί αντιδραστήρες στην Ελλάδα. Οι Μικροί Αρθρωτοί Αντιδραστήρες (Small Modular Reactors, SMRs) είναι ισχύος από 10 έως 300 MWe (σ.σ.: η ισχύς εξόδου που λαμβάνεται ως ηλεκτρική ενέργεια μετράται ως MWe), έχουν αυξημένη ασφάλεια και είναι απλούστεροι στη λειτουργία και τη συντήρηση. Έχουν λιγότερο καύσιμο και λιγότερα απόβλητα. Συνεργάζονται καλύτερα με τις ΑΠΕ. Μπορούν να αποτελέσουν ολοκληρωμένα «υβριδικά» ενεργειακά συστήματα (ηλεκτρική ενέργεια, παραγωγή υδρογόνου, αφαλάτωση, τηλεθέρμανση κ.ά.). Υπό προϋποθέσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε οικονομίες κλίμακας, ιδίως εφόσον τυποποιηθούν. Υπάρχουν και οι Micro Modular Reactors, ισχύος από 1 έως 20 MWe. Για την Ελλάδα θα μπορούσαν να προσφέρουν ενεργειακή ασφάλεια και σταθερότητα στο ηλεκτρικό σύστημα απεξάρτηση από ορυκτά καύσιμα κ.λπ.».
Παράδειγμα Γαλλίας
Ο Andreas Thanos, Energy Consultunt, για πολλά χρόνια στέλεχος στο Massachusetts Department of Public Utilities, δήλωσε στην ίδια εκδήλωση ότι «η Ελλάδα χρειάζεται πυρηνική ενέργεια. Στόχος όλων των κυβερνήσεων είναι η παραγωγή χαμηλού κόστους ενέργειας. Χρειάζεται ποικιλία ενεργειακών πηγών. Το φυσικό αέριο είναι ένα μέρος της λύσης. Οι ΑΠΕ είναι ένα άλλο μέρος. Οι ΑΠΕ έχουν περιβαλλοντικό αποτύπωμα και δεν παράγουν ενέργεια με σταθερό τρόπο. Η αιολική ενέργεια χρειάζεται 400 φορές μεγαλύτερη έκταση σε σύγκριση με μια μονάδα φυσικού αερίου ενώ η ηλιακή ενέργεια 160 φορές την αντίστοιχη έκταση για να παράγουν την ίδια ποσότητα ενέργειας. Και μετά χρειάζονται μπαταρίες, νέες συνδέσεις, περιφράξεις κ.λπ. Η πυρηνική ενέργεια έχει αποδείξει ότι είναι ασφαλής. Στη Γαλλία, το 2023, η ηλεκτρική ενέργεια ήταν κατά 80% από τα πυρηνικά της εργοστάσια, χωρίς ποτέ να υπάρξει ατύχημα. Τεράστια η περιβαλλοντική επιβάρυνση από τις ανεμογεννήτριες (φάιμπεργκλας και χημικά), όταν ολοκληρώσουν τον κύκλο ζωής τους, αλλά και από τα φωτοβολταϊκά πάνελ».
Ανάπτυξη σύντηξης
Ο διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Πυρηνικών και Ραδιολογικών Επιστημών και Τεχνολογίας, Ενέργειας και Ασφάλειας ΙΠΡΕΤΕΑ, Ίων Σταματελάτος, ανέφερε ότι η παγκόσμια κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας ξεπέρασε τις 180.000 τεραβατώρες και η μελλοντική αύξηση της κατανάλωσης αναμένεται ραγδαία. Νέα μορφή πυρηνικής ενέργειας θα είναι η σύντηξη ισοτόπων υδρογόνου (περίπου όπως γίνεται στον ήλιο). Προβλήματα μέχρι τώρα, η θερμοκρασία και ο χρόνος που απαιτείται. Εργαστηριακά έχει λυθεί στην ΕΣΣΔ της δεκαετίας του 1950 με τη συσκευή tokamak. Για την εμπορική ανάπτυξη της σύντηξης υπάρχει ένα φιλόδοξο και πολύ καλά χρηματοδοτημένο πρόγραμμα από την ΕΕ (το JET, το ITER που κατασκευάζεται στη Γαλλία, το DEMO που βρίσκεται στη φάση του εννοιολογικού σχεδιασμού). Τα πλεονεκτήματα της σύντηξης: Άφθονος εφοδιασμός σε καύσιμα, μηδενική παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου, άφθονη ενέργεια, βραχύβια ραδιενεργά απόβλητα χωρίς απαιτήσεις πυρηνικής διασφάλισης, καθώς δεν βασίζεται σε αλυσιδωτή αντίδραση. Η Ελλάδα συμμετέχει στην ευρωπαϊκή κοινοπραξία για την επίτευξη ενέργειας σύντηξης EUROfusion, με πάνω από 70 άτομα, πάνω από 800 δημοσιεύσεις και απόκτηση τεχνογνωσίας.
Ανεπαρκές πλαίσιο
Μεταξύ των πολλών ομιλητών στην εκδήλωση του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», ο Χρήστος Χουσιάδας, πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ), εξηγώντας τα του θεσμικού πλαισίου για την πυρηνική ενέργεια τόνισε: Σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει πρωτοποριακή νομοθεσία που διέπει την ασφάλεια των πυρηνικών εγκαταστάσεων. Στην Ελλάδα υπάρχει θεσμικό πλαίσιο. Τα βήματα για έναν αντιδραστήρα υπάρχουν στην ελληνική νομοθεσία, αλλά αφορούν ερευνητικό αντιδραστήρα και όχι έναν μελλοντικό μικρό πυρηνικό αντιδραστήρα. Άρα, το υφιστάμενο πλαίσιο είναι ανεπαρκές για SMRs και micro reactors.
Η βασική τεχνολογία δεν αλλάζει
Στην ημερίδα «Οι ΑΠΕ και στο βάθος η πυρηνική ενέργεια – Στρατηγικές της “πράσινης” μετάβασης», που διοργάνωσε το Clima21, με τη χρηματοδότηση του Πράσινου Ταμείου, ο Κίμων Χατζημπίρος, ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ, εξέφρασε τους ενδοιασμούς του για το κατά πόσον θα έπρεπε να λογίζονται ως εναλλακτική λύση νέα γενικά πυρηνικών αντιδραστήρων, κάνοντας λόγο για «λίφτινγκ της πυρηνικής ενέργειας», επισημαίνοντας: «Το παγκόσμιο ποσοστό πυρηνικής ηλεκτροπαραγωγής έπεσε, από 17,5% το 1996, σε κάτω από 10% σήμερα. Προηγμένες χώρες, όπως η Γερμανία, η Ελβετία, η Ιταλία, η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία απομακρύνονται από αυτήν. Άλλες και η ΕΕ τη συζητούν. Σημερινή κατάσταση: Λειτουργούν σε 31 χώρες περίπου 440 πυρηνικά εργοστάσια ηλεκτρισμού, κατασκευάζονται άλλα 60 και λειτουργούν περίπου 245 μικροί ερευνητικοί αντιδραστήρες.
Ο πυρηνικός αντιδραστήρας δεν “σβήνει” σε περίπτωση βλάβης. Η παραγωγή σταματά, αλλά ο αντιδραστήρας συνεχίζει να παράγει θερμότητα. Χρειάζεται αδιάκοπη ψύξη, αλλιώς τήξη (σύνδρομο της Κίνας). Σήμερα, ως εναλλακτική πυρηνική λύση, προτείνονται οι μικροί αντιδραστήρες. Για μερικές παραλλαγές, πρόσθετο οικονομικό πλεονέκτημα η λειτουργία με θόριο αντί ουρανίου. Η βασική τεχνολογία δεν αλλάζει, λειτουργούν με σχάση και αλυσιδωτή αντίδραση. Ορισμένοι υπόσχονται δομική ασφάλεια: αυτόματη παύση της αλυσιδωτής αντίδρασης, αποκλεισμός της τήξης κ.λπ. Περιβαλλοντικό πλεονέκτημα ορισμένων: Καταναλώνουν πυρηνικά απόβλητα. Επιφύλαξη: Πρωταρχικό ρόλο σε επείγουσες κρίσιμες αποφάσεις (για θέματα ασφαλείας) πρέπει να έχει το εξειδικευμένο προσωπικό της εγκατάστασης, το οποίο διαθέτει άμεση γνώση, ικανότητα αντίληψης της φύσης του κινδύνου και αυτοσχεδιασμού».
του Φίλη Καϊτατζή