Όταν τα… παραφουσκωμένα πορτοφόλια λεηλατούν την ιστορία
Αν και οι αρχαιολογικοί θησαυροί είναι κάτι πραγματικά ανεκτίμητο για την πολιτιστική ιστορία μίας χώρας, τα κλεμμένα από αρχαιοκάπηλους αντικείμενα, που προορίζονται για ιδιωτικές συλλογές ανά τον κόσμο, είναι ένας κλάδος του οργανωμένου εγκλήματος με τζίρο πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων κάθε χρόνο.
Μοιραία λοιπόν η Ελλάδα, ούσα η κοιτίδα ενός αρχαίου πολιτισμού που ανά τους αιώνες αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού, καθώς διαμόρφωσε αυτό που σήμερα αποκαλούμε «δυτικό πολιτισμό», βρίσκεται στο στόχαστρο αρχαιοκάπηλων που επιχειρούν να λεηλατήσουν την κληρονομιά μας στον βωμό του κέρδους. Όπως αποκαλύπτει η έρευνα της εφημερίδας «Παρασκήνιο», αντικείμενα που προέρχονται από λαθρανασκαφές, ή ακόμη και κλοπές από αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, εντοπίζονται σε δημοπρασίες (σ.σ. όχι και τόσο νόμιμες) ανά τον κόσμο, εκεί όπου… παραφουσκωμένα πορτοφόλια πληρώνουν όσο χρειαστεί για να βάλουν στη βιτρίνα τους ένα αγαλματίδιο, κάποια νομίσματα ή ένα άλλο αρχαίο αντικείμενο.
Μόλις πριν από μερικές ημέρες, η ΕΛ.ΑΣ. εξάρθρωσε τρεις διαφορετικές εγκληματικές ομάδες, με έδρα τη Θεσσαλονίκη, προχωρώντας σε 23 συλλήψεις ατόμων που, χρησιμοποιώντας ακόμη και εκρηκτική ύλη TNT, πραγματοποιούσαν παράνομες ανασκαφές δίπλα σε αρχαιολογικούς χώρους, συλλέγοντας αντικείμενα τα οποίο θα πωλούσαν στη «μαύρη αγορά». Κι αυτή δεν θα ήταν η πρώτη φορά, καθώς -σύμφωνα με τις διωκτικές Αρχές- πρόκειται για «επαγγελματίες» αρχαιοκάπηλους με διασυνδέσεις στις ξένες αγορές, εκεί όπου κάθε αντικείμενο που προέρχεται από την Ελλάδα κοστίζει πολύ ακριβά.
«Πρύτανης» και «φαντομάς»
Δεν είναι τυχαίο ότι στη χώρα μας έχουν βρει πεδίο δράσης ορισμένοι από τους μεγαλύτερους αρχαιοκάπηλους της παγκόσμιας ιστορίας, με κορυφαία ίσως περίπτωση αυτή του αδίστακτου Γερμανού Στέφαν Γκέρικε. Ένας άνθρωπος που έχει χαρακτηριστεί, μεταξύ άλλων, «πρύτανης» και «φαντομάς» της αρχαιοκαπηλίας, ο οποίος συνελήφθη και απέδρασε πέντε φορές και μέχρι σήμερα κανείς δεν γνωρίζει εάν ζει ή έχει πεθάνει. Το ημερολόγιο δείχνει 8 Νοεμβρίου 1963 και στο τότε αεροδρόμιο του Ελληνικού, ένας 32χρονος Γερμανός ετοιμάζεται να επιβιβαστεί στην πτήση των ελβετικών αερογραμμών για το Μόναχο. Είναι από τους τελευταίους επιβάτες στις σκάλες του αεροσκάφους, μέχρι που στην πλάτη του νιώθει τα χέρια των Ελλήνων χωροφυλάκων, οι οποίοι τον ακινητοποιούν και εντοπίζουν στο σακάκι του έναν μικρό αρχαιολογικό θησαυρό και συγκεκριμένα ένα ολόχρυσο περιδέραιο του 4ου αιώνα μ.Χ. και κάποια δαχτυλίδια του 6ου και του 1ου αιώνα π.Χ., αντικείμενα που προέρχονται από λαθρανασκαφές και προορίζονται για κάποια ιδιωτική συλλογή στο εξωτερικό. Ο νεαρός αυτός άνδρας δεν είναι άλλος από τον Στέφαν Γκέρικε, στο σπίτι του οποίου στη Νέα Φιλαδέλφεια θα βρεθεί ένα κλεμμένο… αρχαιολογικό μουσείο, αποτελούμενο από δεκάδες χρυσά κοσμήματα, βραχιόλια, νομίσματα και ό,τι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς.
Η ιστορία θα γράψει γι’ αυτόν ότι ρήμαξε αρχαιολογικούς χώρους από τον Έβρο μέχρι την Κρήτη, έφτασε ακόμη και στην Κέρκυρα, ενώ είχε βάλει ως στόχο να κλέψει ακόμη και την εικόνα της Παναγίας από την Εκατονταπυλιανή στην Πάρο. Συνελήφθη και φυλακίστηκε ξανά το 1968 (σ.σ. μαζί με ακόμη 12 συνεργούς του), αλλά κατάφερε να αποδράσει μέχρι να βρεθεί ξανά με χειροπέδες το 1969. Μία από τις μεγαλύτερες ζημιές που έχει προκαλέσει στην πολιτιστική και θρησκευτική κληρονομιά της χώρας μας είναι η κλοπή (σ.σ. το μακρινό 1979) του ξυλόγλυπτου τέμπλου της Αγίας Τριάδας Μετεώρων, με όλες τις σπάνιες εικόνες, το οποίο έσπασε σε 30 κομμάτια και το μετέφερε στο εξωτερικό, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει γίνει γνωστό σε ποιον το πούλησε και πού βρίσκεται. Η τελευταία του εν Ελλάδι εμφάνιση είναι το μακρινό 1990, έχοντας νοικιάσει σπίτι στα Εξάρχεια, όπου συνελήφθη και πάλι, καθώς ανήμερα της επετείου του Πολυτεχνείου πίστεψε ότι μπορεί να μετακινήσει ένα τροχόσπιτο γεμάτο λεηλατημένους αρχαιολογικούς θησαυρούς, καθώς η Αστυνομία θα ήταν απασχολημένη με τα μέτρα τάξης και την πορεία. Καταδικάστηκε σε πολυετή κάθειρξη, αλλά το 1994 απέδρασε από το ΠΑΓΝΗ στην Κρήτη (σ.σ. είχε μεταφερθεί για εξετάσεις) και έκτοτε τα ίχνη του χάθηκαν από τη χώρα μας.
Η λεηλασία των Κυκλάδων
Η μεταπολεμική και μετεμφυλιακή Ελλάδα της δεκαετίας του ’50 αποδείχτηκε… πεδίον δόξης λαμπρόν για τα κυκλώματα των αρχαιοκάπηλων, με τη λεηλασία των Κυκλάδων να μένει στην παγκόσμια ιστορία. Ήταν η δεκαετία που χιλιάδες ειδώλια του σπουδαίου κυκλαδικού πολιτισμού πωλήθηκαν παρανόμως σε κάθε γωνιά της Γης, με τις παράνομες ανασκαφές να ξεκινούν αρκετά χρόνια πριν από τις επίσημες από τους αναγνωρισμένους αρχαιολόγους. Ίσως η πλέον χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του «Θησαυρού της Κέρου», του ακατοίκητου νησιού ανάμεσα στη Νάξο και την Αμοργό, όπου εκατοντάδες αρχαία αντικείμενα (σ.σ. κυρίως θραύσματα μαρμάρινων ειδωλίων και αγγεία) φυγαδεύτηκαν στο εξωτερικό και διασκορπίστηκαν σε διάφορα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Ακόμη και σήμερα, παρά το γεγονός ότι τη χρονική περίοδο 1990-92 αγοράστηκαν σε δημοπρασίες στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη και επαναπατρίστηκαν στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης συνολικά 81 θραύσματα του σπουδαίου αυτού πολιτισμού, που άνθισε κυρίως την 3η χιλιετία π.χ., η συντριπτική πλειονότητά τους (σ.σ. περί τα 270) αγνοείται. Χρήζει δε αναφοράς το γεγονός ότι μέχρι και σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο βρίσκονται 62 αρχαία αντικείμενα, τα οποία με τον έναν ή τον άλλον τρόπο είχαν κλαπεί από τη Σύρο.
Η βίλα στη Σχοινούσα
Το όχι και τόσο μακρινό 2006, στην επικαιρότητα κυριαρχεί η έφοδος της ΕΛ.ΑΣ. σε βίλα γνωστής εφοπλιστικής οικογένειας στη Σχοινούσα, όπου θα αποκαλυφθεί μία από τις μεγαλύτερες υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας. Αυτό καθώς οι διωκτικές αρχές θα εντοπίσουν τον κορμό ενός αγάλματος της θεάς Αφροδίτης, ρωμαϊκά κιονόκρανα, κεραμικά ανυπολόγιστης αξίας, τρεις προτομές ρωμαϊκής περιόδου, αρχαία έργα τέχνης αμύθητης ιστορικής αξίας, ενώ την ίδια εποχή ανακαλύφθηκε ακόμη ένα μικρό «μουσείο» σε άλλη οικία (σ.σ. στο Ψυχικό), που διατηρούσε η ιδιοκτήτρια της βίλας. Οι αρχαιότητες φέρονται να είχαν προέλευση από τον ελλαδικό χώρο και το εξωτερικό, ενώ μέρος τους αγοράστηκε από γνωστούς οίκους δημοπρασιών. Ακόμη και σήμερα πάντως, η υπόθεση δεν έχει τελεσιδικήσει, καθώς ο Άρειος Πάγος ανέτρεψε την αθωωτική απόφαση του Πενταμελούς Εφετείου το 2022 και θα υπάρξει νέα εκδίκαση τον Δεκέμβριο του 2025, με νέα σύνθεση του δικαστηρίου. Για την… ιστορία, να αναφέρουμε ότι εισαγγελέας και αστυνομικοί έφτασαν στη βίλα της Σχοινούσας λόγω των εμπόρων τέχνης Ρόμπιν Σάιμς και Χρήστου Μιχαηλίδη, οι οποίοι πρωταγωνιστούσαν εκείνη την περίοδο στη διακίνηση αρχαίων αντικειμένων και στην πώλησή τους σε συλλέκτες με… παραφουσκωμένα πορτοφόλια.
Οι δίδυμοι Κούροι
Το 2010, ένας αγρότης εντοπίζει σε ένα χωράφι στη Νεμέα (σ.σ. λαθρανασκαφή στην περιοχή της Κλένιας) ένα σπανιότατο και μεγάλης αξίας αρχαιολογικό εύρημα: Ο λόγος για τους δίδυμους Κούρους της Κορινθίας. Ο ίδιος έρχεται σε επαφή με κύκλωμα αρχαιοκάπηλων και συμφωνούν στην αγορά τους έναντι 10 εκατ. ευρώ. Η πληροφορία φτάνει με κάποιον τρόπο στην ΕΛ.ΑΣ. και τον Μάιο της ίδιας χρονιάς, λίγο πριν οι δίδυμοι Κούροι -που χρονολογούνται από τον 6ο αιώνα π.Χ.- πωληθούν και εξαφανιστούν για πάντα από τη χώρα μας, γίνεται αστυνομική επιχείρηση και κατάσχονται. Όπως αποδείχτηκε αμέσως μετά, η περιοχή βρίθει αρχαιολογικών θησαυρών που σιγά-σιγά παίρνουν κι αυτοί τη θέση τους για το Μουσείου της Κορίνθου.
Οι 127 θησαυροί της Ρόδου
Μία από τις πιο πρόσφατες και συνάμα εντυπωσιακές υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας εκτυλίχθηκε στο «Νησί των Ιπποτών», στη Ρόδο, το όχι και τόσο μακρινό 2020, με την ΕΛ.ΑΣ. να συλλαμβάνει έναν 56χρονο επιχειρηματία στην κατοχή του οποίου βρέθηκαν 127 αντικείμενα αξίας περίπου 5 εκατ. ευρώ. Το «κλειδί» για να… ξεκλειδώσει η υπόθεση και να πάρει τον δρόμο της Δικαιοσύνης ήταν ο ιδιωτικός ερευνητής Γιώργος Τσούκαλης, ο οποίος μαζί με την ομάδα του και με δικά του έξοδα σχεδόν παρέδωσε στις διωκτικές Αρχές τον 56χρονο. Στη βίλα του στην Ιαλυσό βρέθηκαν αντικείμενα από τη μυκηναϊκή, την κλασική, την ελληνιστική και τη βυζαντινή περίοδο, με τον ίδιο να υποστηρίζει πως δεν ήξερε την αξία τους και νόμιζε ότι πρόκειται απλά για… σπασμένα αντικείμενα.
Ο κλέφτης Λόρδος Έλγιν
Θαυμαστής της ελληνικής τέχνης και αρχιτεκτονικής, σε σημείο να προβεί σε μία από τις μεγαλύτερες κλοπές αρχαίων κειμηλίων στην παγκόσμια ιστορία, ο Σκοτσέζος Λόρδος Έλγιν εκμεταλλεύτηκε τον ορισμό του ως έκτακτου πρεσβευτή της βρετανικής αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη (1799-1803), για να λάβει ειδικό φιρμάνι από την Υψηλή Πύλη που του επέτρεπε να αρπάζει ανενόχλητος έργα τέχνης από την Ακρόπολη. Σε αυτόν οφείλεται η μεγαλύτερη και πιο αισχρή λεηλασία του μνημείου, καθώς δεν άρπαξε μόνο τα πασίγνωστα Γλυπτά του Παρθενώνα, αλλά και πλήθος ακόμη αρχαιολογικών θησαυρών που κοσμούν σήμερα -παρανόμως- το Βρετανικό Μουσείο, καθώς φρόντιζε να στέλνει στο Λονδίνο. Στον κατά τ’ άλλα Σκοτσέζο ευγενή οφείλεται και η λεηλασία του Θησαυρού του Ατρέα στο Άργος, όπου πλήρωσε τον πρόξενο τον Βρετανών στην περιοχή, για να κάνει λαθρανασκαφή που του απέδωσε θραύσματα αγγείων, χάλκινα καρφιά και πολλά λίθινα ανάγλυφα που προέρχονταν από τη διακόσμηση της πρόσοψης κατά τη μυκηναϊκή περίοδο. Διαχρονικά οι ελληνικές κυβερνήσεις, με «όπλο» πλέον το σύγχρονο και ασφαλές Μουσείο της Ακρόπολης, δίνουν μάχη για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα εκεί όπου ανήκουν…
